Een tijdje terug schreef ik over het verschil tussen een jarige job en een jarige jet (en meer leuke taalweetjes), en daar kreeg ik zoveel leuke reacties op! Het blijft leuk om met taal bezig te zijn en de afgelopen tijd heb ik dus een aantal dingen verzameld. Het zijn vooral dingen in het gebruik van de Nederlandse taal die me verbazen, en vandaag deel ik er dus weer een aantal met je.
Irriteren en ergeren
Laten we direct met een leuke beginnen: de woorden irriteren en ergeren. Die worden zo vaak verkeerd gebruikt. In betekenis verschillen ze eigenlijk niet zo veel, maar het gebruik is anders. Als we naar de titel van dit artikel kijken, dan is het eerste deel correct: Ik erger me aan sommige taaldingen.
Vaak kom je werkwoord ‘irriteren’ tegen in zo’n zin: Ik irriteer me aan sommige taaldingen’.
Het zou dan moeten worden: Sommige taaldingen irriteren me.
Het verschil? Dat is dat ergeren ook wederkerend kan worden gebruikt, eventueel in combinatie met een voorzetselvoorwerp zoals in Ik erger me aan sommige taaldingen. En dat kan bij ‘irriteren’ niet (bron).
Best lastig, maar ik vind het altijd wel leuk om dit soort dingen uit te pluizen. Irritant he?
Per ongeluk of per ongelijk
Tja, nu ik er over nadenk snap ik niet zo goed waarom ik hier over twijfelde. Dochterlief kwam met een tekening van school thuis en daar stond het op ‘per ongelijk’. En ik dacht dus direct: ‘Heb ik dat nou al die jaren zo fout gedaan?’ Maar ik deed het niet fout. De enige juiste manier om dit te schrijven is ‘per ongeluk’.
Een handig ezelsbruggetje om dit te onthouden is dat je het eigenlijk kunt vervangen door het was een ongelukje. En het gaat er dus niet om je gelijk of ongelijk hebt, maar om iets dat je niet met opzet hebt gedaan :-).
Mediterraan of mediterraans?
Nog zo’n mooie. Jamie Oliver was onlangs op radio 2 (en ook bij Humberto Tan) en toen ging het natuurlijk over de mediterrane keuken. En toen vroeg ik me af: is het nou mediterrane keuken of mediterraanse keuken? En dat blijkt stiekem nog niet zo makkelijk (wel lekker overigens ;-)). In de papieren uitgave van Van Dale (2005) staat het volgende: mediterraan, mediterrane: “van, behorend tot of kenmerkend voor het gebied om de Middellandse Zee” (bron).
Dus zonder de ‘s’ er aan vast. Toch wordt het vaak anders geschreven en dat kan ik me wel voorstellen: het wordt niet heel duidelijk herkend als bijvoeglijk naamwoord. Als je kijkt naar een woord als Amerikaan en Amerikaans, dan voelt het beter om die ‘s’ er achter te plakken in de bijvoeglijke naamwoord-variant. Je moet ‘mediterraan’ echter vergelijken met bijvoorbeeld ‘spontaan’, en dan komt de ‘s’ er ook niet (zomaar) achter.
Toch wordt mediterraans ook wel gebruikt, maar op een andere manier. Mediterraans lijkt meer indirect betrekking te hebben op het gebied rond de Middellandse zee. Het wordt voornamelijk gebruikt als je iets wilt benoemen met mediterrane kenmerken, zoals een mediterraans ingericht appartement of mediterraanse hitte (die dan dus niet aan de Middellandse zee voorkomt op het moment van spreken).
Aan welke dingen erger jij je in de Nederlandse taal? En wist jij het verschil tussen mediterraan en mediterraans? Praat mee in de comments!
xx
Loes
* De uitgelichte afbeelding van de juf komt van Shutterstock.